Wyobraź sobie, że w twojej szkole nagle wprowadzono nowe zasady:

• Zakaz korzystania z telefonów komórkowych nawet na przerwach.
• Skrócenie przerw obiadowych do 5 minut.
• Zmiana planu lekcji bez konsultacji – teraz w piątki masz zajęcia do godziny 17:00.

Samorząd uczniowski próbuje rozmawiać z dyrekcją, ale słyszy odpowiedź:
– „To nasza decyzja, wy nie macie nic do powiedzenia”.

Wśród uczniów narasta frustracja. Czujesz, że coś jest nie w porządku, ale nie wiesz, jak to zmienić.
Na lekcji WOS nauczyciel mówi, że w Polsce obowiązuje Konstytucja, która określa prawa i obowiązki każdego obywatela – także uczniów.
Dzięki niej możliwe jest np. tworzenie samorządów uczniowskich czy zgłaszanie uwag do władz szkoły i gminy.

To pierwszy moment, gdy zaczynasz rozumieć, że prawo to nie tylko coś, co ogranicza, ale też coś, co chroni ciebie i daje ci możliwości działania.

Kluczowe pojęcia

• Konstytucja – najważniejszy dokument w państwie, który określa zasady jego działania, prawa i obowiązki obywateli. W Polsce obowiązuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku.
• Obywatel – osoba, która ma prawa i obowiązki wobec swojego państwa.
• Samorząd uczniowski – grupa uczniów wybierana przez społeczność szkolną, która reprezentuje interesy uczniów i współpracuje z dyrekcją oraz nauczycielami.
• Wolontariat – dobrowolna, bezpłatna praca na rzecz innych osób lub społeczności, np. pomoc w schronisku dla zwierząt.
• Prawa dziecka – specjalne prawa zapisane w Konwencji o prawach dziecka, które mówią, że każde dziecko ma prawo do nauki, opieki zdrowotnej, bezpieczeństwa i wyrażania własnego zdania.

Przykłady z życia

Przykład z Polski – walka o boisko szkolne

W 2021 roku w małej miejscowości w województwie podlaskim uczniowie zauważyli, że ich stare szkolne boisko jest w tak złym stanie, że grozi kontuzjami.
Samorząd uczniowski, wspierany przez nauczycieli, postanowił działać.

• Zorganizowali ankietę wśród uczniów, by pokazać, jak ważny jest temat.
• Napisali petycję do władz gminy, powołując się na Konstytucję (art. 70 – prawo do nauki i rozwoju).
• Zebrali 300 podpisów, także od rodziców i mieszkańców.

Po kilku miesiącach rada gminy znalazła środki w budżecie obywatelskim na remont.
W efekcie powstało nowoczesne boisko, które dziś służy nie tylko szkole, ale i całej społeczności lokalnej.

To przykład, jak prawo i działania obywatelskie mogą realnie zmienić otoczenie.

Przykład ze świata – „March for Our Lives”, USA

W 2018 roku w Parkland na Florydzie doszło do tragedii – w wyniku ataku w szkole zginęło kilkanaście osób.
Uczniowie tej szkoły, zamiast milczeć, zorganizowali wielką kampanię społeczną o nazwie „March for Our Lives”.
Ich celem było wprowadzenie bezpieczniejszych zasad dotyczących broni w USA.

• Przygotowali manifestację, w której wzięło udział ponad milion osób w różnych miastach.
• Używali mediów społecznościowych, by nagłaśniać problem i wywierać presję na polityków.

Choć nie wszystkie ich postulaty zostały spełnione, ruch młodzieży sprawił, że w wielu stanach wprowadzono ostrzejsze przepisy dotyczące sprzedaży broni.
To pokazuje, że młodzi ludzie mogą być siłą, która zmienia kraj, jeśli działają razem i znają swoje prawa.

Czemu to dla Ciebie ważne

Być może myślisz: „To sprawy dorosłych, a ja nie mogę nic zrobić”.
Nic bardziej mylnego!
Konstytucja i prawa obywatelskie dotyczą cię już teraz, w twojej szkole i społeczności.

• Samorząd uczniowski – to twoja mała „władza” w szkole. Możecie proponować zmiany, organizować wydarzenia i reprezentować uczniów w rozmowach z dyrekcją.
• Projekty obywatelskie – w wielu gminach są budżety obywatelskie, w których mieszkańcy (w tym młodzież, za zgodą rodziców) mogą zgłaszać pomysły, np. nowe boisko, plac zabaw czy ścieżka rowerowa.
• Wolontariat – możesz działać w lokalnych organizacjach, pomagać innym i rozwijać swoje umiejętności.
• Media społecznościowe – to potężne narzędzie. Dzięki nim możesz nagłaśniać problemy, organizować akcje i szukać wsparcia.

Kiedy wiesz, jakie masz prawa, łatwiej jest zauważyć, gdy ktoś je łamie – w szkole, w gminie czy w kraju.

Lista zasad – co możesz zrobić

1. Poznaj swoje prawa – sprawdź, co mówi Konstytucja i Konwencja o prawach dziecka.
2. Angażuj się w samorząd uczniowski – to miejsce, gdzie twój głos się liczy.
3. Reaguj, gdy widzisz niesprawiedliwość – porozmawiaj z nauczycielem, pedagogiem lub napisz wspólne pismo z kolegami.
4. Korzystaj z legalnych form protestu – np. petycje, spotkania z władzami, kampanie informacyjne.
5. Dbaj o wspólne dobro – szkoła, park czy boisko to miejsca, z których korzystacie wszyscy.
6. Uważaj na fake newsy – zanim udostępnisz informację, sprawdź źródło.
7. Współpracuj z dorosłymi – nauczyciele, rodzice czy radni mogą być twoimi sprzymierzeńcami.
8. Myśl krytycznie – nie wszystko, co widzisz w internecie, jest prawdą.

Twoje słowa mają moc.
Każda zmiana zaczyna się od jednej osoby, która wierzy, że może być lepiej.
Konstytucja to nie tylko książka w urzędzie – to narzędzie, które pozwala ci działać.
Dzięki niej możesz mieć wpływ na to, co dzieje się w twojej szkole, mieście, a nawet w kraju.

Pamiętaj:
„Nie jesteś za młody, żeby zmieniać świat. Jesteś w sam raz, by zacząć od swojego podwórka.”

Ćwiczenie aktywizujące – mini-debata

Temat debaty:
„Czy w naszej szkole powinna powstać strefa relaksu dla uczniów?”

Przebieg:

1. Podziel klasę na dwie grupy – „za” i „przeciw”.
2. Każda grupa przygotowuje 3 argumenty popierające swoje stanowisko.
3. Przeprowadźcie krótką debatę – każda grupa przedstawia argumenty, a potem odpowiada na pytania drugiej grupy.
4. Na końcu cała klasa głosuje, która strona była bardziej przekonująca.

To ćwiczenie uczy argumentowania, słuchania innych i rozumienia, jak działa demokracja w praktyce.