W maju 2024 roku w Polsce wybuchła burzliwa dyskusja po tym, jak jeden z dużych koncernów międzynarodowych zaprezentował reklamę w mediach społecznościowych, w której użyto elementów polskich symboli narodowych w żartobliwy sposób.
Część osób uznała to za kreatywne podejście do promocji, inni – za naruszenie godności narodowej i brak szacunku dla polskiej kultury.
Sprawa szybko stała się medialnym konfliktem wartości: wolność słowa i wolność artystyczna kontra ochrona symboli narodowych i tradycji.

Podobne dyskusje toczą się na całym świecie. W globalnym świecie kultury mieszają się ze sobą – sushi jemy w Krakowie, a burgera w Tokio.
Pojawia się pytanie: jak chronić lokalną kulturę, nie zamykając się jednocześnie na świat?
To temat szczególnie ważny dla młodzieży, która korzysta z TikToka, Instagrama i gier online – miejsc, gdzie globalna kultura dominuje, a lokalne tradycje mogą ginąć.

Kluczowe pojęcia

Żeby dobrze zrozumieć temat, musimy wyjaśnić kilka pojęć:

• Kultura narodowa – ogół tradycji, wartości, symboli i praktyk, które łączą obywateli danego państwa. W Polsce to np. hymn „Mazurek Dąbrowskiego”, język polski, narodowe święta, literatura Mickiewicza czy obrzędy świąteczne.
• Kultura regionalna – tożsamość związana z określonym regionem, np. Śląskiem, Podhalem czy Kaszubami. Przykładem mogą być góralskie stroje i oscypki, kaszubskie hafty czy śląska gwara.
• Globalizacja kultury – proces, w którym elementy różnych kultur mieszają się i stają się powszechnie dostępne dzięki technologiom, mediom i migracjom. To zjawisko ma plusy (łatwiejszy dostęp do wiedzy, różnorodność), ale też minusy (zanikanie lokalnych tradycji).
• Wolność słowa – jedno z podstawowych praw człowieka, zapisane w Konstytucji RP (art. 54). Oznacza prawo do swobodnego wyrażania opinii, także przez sztukę czy media.
• Ochrona dziedzictwa kulturowego – działania mające na celu zachowanie zabytków, języków, tradycji i zwyczajów. W Polsce zajmuje się tym m.in. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz organizacje takie jak UNESCO.
• Greenwashing kulturowy (culture-washing) – gdy firmy lub instytucje wykorzystują elementy lokalnej kultury jedynie do promocji lub zysku, nie wspierając faktycznie społeczności, z której te elementy pochodzą.

Przykłady z życia

Polska – Górnośląski problem tożsamości

Na Śląsku od lat toczy się debata o statusie języka śląskiego.
Część mieszkańców uważa, że to odrębny język, który powinien być chroniony i nauczany w szkołach, inni – że to jedynie gwara języka polskiego.
W 2022 roku w Sejmie odbyła się dyskusja nad projektem ustawy, która miała uznać śląski za język regionalny, tak jak wcześniej stało się z językiem kaszubskim.
Spór dotyczy nie tylko języka, ale też tożsamości i polityki.
Dla młodych Ślązaków oznacza to pytania: kim jestem – Polakiem, Ślązakiem, czy jednym i drugim?
Ta debata pokazuje, jak kultura regionalna wpływa na życie obywateli i jak trudne jest znalezienie równowagi między lokalnością a narodową jednością.

Świat – Kimono i prawo do kultury w Japonii

Kimono to tradycyjny japoński strój. W ostatnich latach pojawiły się kontrowersje, gdy duże firmy modowe z Europy i USA zaczęły sprzedawać ubrania inspirowane kimonem bez konsultacji z japońskimi twórcami.
Część osób uznała to za kulturalną inspirację, inni – za kradzież kulturową (cultural appropriation).
W 2021 roku UNESCO i władze Japonii rozpoczęły kampanię edukacyjną wyjaśniającą różnicę między docenianiem kultury a jej nieodpowiednim wykorzystaniem.
To pokazuje, że globalny rynek może być zagrożeniem dla lokalnych tradycji, jeśli brakuje szacunku i ochrony prawnej.

CSR w praktyce – Ikea w Polsce

W 2019 roku firma Ikea zainwestowała w projekt „Rzemiosło dla przyszłości”, współpracując z polskimi rzemieślnikami z Podhala i Kaszub.
Celem było zachowanie lokalnych technik rękodzieła, a jednocześnie stworzenie nowoczesnych produktów sprzedawanych na całym świecie.
Ten przykład pokazuje, że biznes może wspierać kulturę, jeśli działa odpowiedzialnie – to tzw. CSR (Corporate Social Responsibility), czyli społeczna odpowiedzialność biznesu.
Jednak takie projekty wymagają przejrzystości, aby nie stały się tylko marketingiem.

Przyczyni i skutki

Przyczyny:

1. Globalizacja – dzięki internetowi i mediom mamy dostęp do treści z całego świata, ale to sprawia, że lokalne tradycje są mniej widoczne.
2. Konsumpcjonizm – kultura staje się towarem. Stroje, muzyka czy symbole mogą być sprzedawane bez kontekstu.
3. Brak edukacji kulturowej – młodzi ludzie często znają kulturę globalną lepiej niż lokalną.
4. Polaryzacja polityczna – spory o kulturę regionalną mogą być wykorzystywane przez partie polityczne do zdobywania poparcia.

Skutki:

• Pozytywne:
  • Wzrost świadomości kulturowej – np. dzięki Netflixowi czy YouTube możemy poznać różne tradycje.
  • Możliwość promowania lokalnych twórców w internecie.
  • Współpraca międzynarodowa, która chroni dziedzictwo (np. projekty UNESCO).
• Negatywne:
  • Zanikanie unikalnych języków i tradycji.
  • Konflikty o tożsamość (jak na Śląsku).
  • Nadużycia biznesu – greenwashing kulturowy, w którym firmy „pożyczają” tradycję bez wsparcia dla społeczności.

Jak możesz działać

1. Udział w wolontariacie kulturalnym – np. pomoc przy lokalnych festynach, w muzeach, bibliotekach czy domach kultury.
2. Tworzenie treści online – promowanie lokalnych twórców i tradycji na Instagramie, TikToku czy YouTube.
3. Udział w projektach międzynarodowych – programy wymian młodzieżowych (Erasmus+, Europejski Korpus Solidarności).
4. Samorząd szkolny – organizowanie dni kultury regionalnej, szkolnych konkursów czy wycieczek do miejsc dziedzictwa kulturowego.
5. Krytyczne podejście do mediów – analiza, czy dana reklama lub film szanuje kulturę czy ją tylko wykorzystuje.
6. Wspieranie lokalnych biznesów – kupowanie rękodzieła, produktów tworzonych w regionie, zamiast tanich podróbek.
7. Edukacja rówieśników – organizowanie warsztatów lub spotkań, na których młodzież dzieli się wiedzą o lokalnych tradycjach.
8. Udział w konsultacjach społecznych – wiele gmin organizuje spotkania dotyczące rozwoju lokalnej kultury – młodzi mogą tam zabrać głos.

Kultura narodowa i regionalna to nie tylko przeszłość – to żywy organizm, który zmienia się wraz z nami.
Globalizacja daje ogromne możliwości, ale też wyzwania.
Młodzi ludzie mają wyjątkową rolę: to oni decydują, które tradycje przetrwają, a które znikną w hałasie internetu.
Każdy TikTok, projekt szkolny czy udział w wolontariacie to cegiełka w budowaniu świata, w którym lokalne i globalne mogą istnieć obok siebie.
Pamiętaj: masz wpływ na to, jak wygląda kultura – bo to Ty jesteś jej twórcą i odbiorcą.

Ćwiczenie aktywizujące

Symulacja posiedzenia rady miasta: „Festiwal Kultury Regionalnej”

Cel: zrozumienie, jak wygląda proces podejmowania decyzji i jak różne grupy interesów wpływają na kulturę.

1. Klasa dzieli się na grupy reprezentujące różne role:
   1. władze miasta,
   1. organizatorzy festiwalu,
   1. mieszkańcy,
   1. lokalni przedsiębiorcy,
   1. media.
2. Każda grupa przygotowuje swoje argumenty:
   1. ile pieniędzy przeznaczyć na festiwal,
   1. jaką formę powinien mieć festiwal (lokalną czy międzynarodową),
   1. jakie działania promocyjne zastosować.
3. Na koniec odbywa się „głosowanie”, a nauczyciel moderuje dyskusję.