Historia o rekinie, który pływał po ulicach

Wyobraź sobie, że siedzisz wygodnie w domu i nagle widzisz na telefonie filmik.
Na ekranie ogromny rekin płynie… po autostradzie!
Samochody stoją, ludzie krzyczą, a woda sięga po dachy.

Film wygląda bardzo prawdziwie.
Komentarze pod nim mówią:

„To straszne! Biedni ludzie!”
„Ziemia się kończy, huragan zniszczył całe miasto!”
„Uciekajcie, kto może!”

Jak byś się czuł, gdybyś to zobaczył?
Większość ludzi wpadłaby w panikę, a niektórzy zaczęliby to od razu udostępniać swoim znajomym.

Problem w tym, że to była… FAŁSZYWKA.

Jak powstało to zdjęcie?

Ten „rekin na autostradzie” był fake newsem, czyli fałszywą informacją.
Ktoś wziął zdjęcie prawdziwego rekina z oceanu i wkleił go komputerowo w zdjęcie zalanej drogi po huraganie w USA.
Zrobił to tak sprytnie, że nawet dorosłym trudno było się zorientować.

Film szybko rozprzestrzenił się po całym świecie.

• Niektóre gazety napisały o tym jak o prawdziwej historii, zanim ktoś to sprawdził.
• Ludzie zaczęli się bać, że woda w ich mieście też może „przyciągnąć rekiny”.
• A twórca filmiku zarobił dużo pieniędzy na wyświetleniach w internecie.

Dlaczego tak łatwo się nabraliśmy?

To nie jest wina ludzi, że uwierzyli w rekina.
Nasz mózg działa w sposób, który czasem nas oszukuje.

• Mózg lubi sensacje.
  Jeśli coś jest szokujące, zapamiętujemy to szybciej.
  Rekin pływający po ulicy? To brzmi ciekawiej niż „na ulicy było dużo wody”.
• Emocje wygrywają z logiką.
  Gdy się boimy lub ekscytujemy, przestajemy myśleć spokojnie.
  Dlatego tak łatwo przestraszyć się filmem z potworem czy nagłówkiem:
  „Uwaga! Gigantyczne niebezpieczeństwo nadchodzi!”
• Dzieci mają naturalną ciekawość.
  Dzieci, jak twój kolega czy siostra, często nie wiedzą jeszcze, jak sprawdzać informacje.
  Jeśli coś wygląda realistycznie, wydaje się prawdziwe.

To trochę tak, jakbyś zobaczył magiczną sztuczkę.
Widzisz, że coś znika, więc wierzysz, że to czary – dopóki ktoś ci nie pokaże, jak to działa.

Skąd się biorą fake newsy?

Fake newsy mogą pojawić się wszędzie:

• na TikToku,
• na YouTubie,
• w wiadomościach na telefonie,
• a nawet w rozmowie na szkolnym korytarzu.

Ludzie wymyślają je z różnych powodów:

1. Dla zabawy – ktoś chce kogoś rozśmieszyć.
   1. Np. przerabia zdjęcie i mówi: „To prawda!”, żeby sprawdzić, ilu znajomych się nabierze.
2. Dla pieniędzy – im więcej osób kliknie w filmik czy artykuł, tym więcej pieniędzy zarabia autor.
   1. Tak jak w historii z rekinem – każdy odtworzony filmik = zarobek.
3. Żeby manipulować innymi – ktoś chce, żebyś w coś uwierzył i zrobił to, czego on chce.
   1. Na przykład: uwierzył w cudowny lek, kupił go, a potem okazało się, że to zwykła woda z cukrem.

Jak rozpoznać fake newsa? – Zasada 5 pytań

Kiedy widzisz dziwną informację, zatrzymaj się na chwilę i zadaj sobie te pytania:

1. Kto to mówi?
   1. Czy to poważna organizacja, czy ktoś anonimowy z TikToka?
   1. Policja i poważne gazety zawsze podpisują się nazwą.
2. Czy ktoś jeszcze to potwierdził?
   1. Jeśli coś jest prawdą, napiszą o tym w różnych miejscach.
   1. Jeśli tylko jeden filmik o tym mówi – to podejrzane.
3. Czy zdjęcie wygląda naturalnie?
   1. Przyjrzyj się dokładnie: czasem cienie są w złych miejscach, kolory się nie zgadzają.
   1. Rekin na autostradzie? Hmm, czy to możliwe?
4. Czy historia wywołuje silne emocje?
   1. Fake newsy często straszą albo wzbudzają gniew.
   1. Jeśli czujesz, że nagle jesteś bardzo zdenerwowany – to sygnał, by sprawdzić informację.
5. Czy to naprawdę możliwe?
   1. Pomyśl logicznie.
   1. Czy w twojej okolicy mogą pływać rekiny? Raczej nie.

Ćwiczenie: detektyw prawdy

Wyobraź sobie, że jesteś detektywem, a twoim zadaniem jest odkrycie, czy filmik w internecie mówi prawdę.
Sprawdź krok po kroku:

• Filmik: pokazuje, że w twojej miejscowości pojawiło się dziwne, zielone światło na niebie.
• Podpis: „Obcy lądują! To koniec świata!”

Co robisz?

1. Sprawdzasz, czy o tym piszą na stronie miasta albo w lokalnych wiadomościach.
2. Szukasz komentarzy: czy ktoś inny to widział, czy tylko jedna osoba?
3. Zastanawiasz się: czy obcy istnieją? Czy może to być fajerwerk albo dron?
4. Pytasz rodzica lub nauczyciela, co o tym myśli.

Jeśli odpowiedzi nie pasują do siebie – to znak, że to fake news.

Jak fake newsy mogą wpłynąć na twoje życie?

Możesz pomyśleć:

„Ale co mi to obchodzi? Przecież to tylko śmieszny filmik.”

To prawda, niektóre fake newsy są tylko głupimi żartami.
Ale czasem mogą zaszkodzić:

• Strach – boisz się czegoś, co nie istnieje.
  Jak ludzie, którzy bali się rekina na ulicy, choć nigdy go tam nie było.
• Kłótnie – jeśli uwierzysz w nieprawdziwe informacje, możesz pokłócić się z kolegami czy rodziną.
• Niebezpieczne decyzje – ktoś może cię namówić do zrobienia czegoś złego lub głupiego, np. wypicia „cudownego napoju na super moc”, który wcale nie działa.

Dlatego ważne jest sprawdzanie informacji.
To tak, jakbyś przed wejściem na lód sprawdził, czy jest wystarczająco gruby – to chroni przed wpadnięciem do wody.

Bycie obywatelem = dbanie o prawdę

Ta lekcja to nie tylko o internecie.
Fake newsy mogą wpływać na całe społeczeństwo.

• Jeśli wielu ludzi uwierzy w fałszywą wiadomość, mogą podejmować złe decyzje.
• Mogą głosować na kogoś, kto kłamie.
• Mogą wpaść w panikę albo zacząć się nawzajem oskarżać.

Dlatego ważną częścią bycia obywatelem jest umiejętność myślenia krytycznego – czyli sprawdzania faktów i pytania „czy to na pewno prawda?”.

Zostań bohaterem prawdy

Fake newsy to jak iluzje w cyrku – wyglądają prawdziwie, ale to tylko sztuczka.
Twoim zadaniem jako młodego obywatela jest nie dać się oszukać.

Zapamiętaj:

• Sprawdzaj źródła.
• Myśl zanim udostępnisz.
• Zadawaj pytania.
• Ucz innych, jak rozpoznawać fałszywe wiadomości.

Dzięki temu pomagasz swojej rodzinie, znajomym i całej społeczności – bo prawda jest najważniejsza.