W 2024 roku w jednym z dużych polskich miast wybuchła gorąca dyskusja w mediach społecznościowych.
W budżecie obywatelskim wygrał projekt budowy parkingu dla samochodów w centrum miasta.
Mieszkańcy pobliskich osiedli protestowali, bo woleli nowe tereny zielone i place zabaw.

– „To jest decyzja przeciwko ekologii i zdrowiu mieszkańców!” – pisali na Facebooku aktywiści.
– „Ludzie głosowali, więc trzeba to uszanować” – odpowiadali zwolennicy projektu.

Pojawiły się pytania:

• Czy większość zawsze ma rację?
• Jak pogodzić różne interesy społeczne?
• Czy budżet obywatelski to tylko konkurs popularności, czy prawdziwa forma demokracji?

To wydarzenie pokazuje, że budżet obywatelski to nie tylko „darmowe pieniądze na projekty”. To narzędzie współdecydowania, które wymaga odpowiedzialności i krytycznego myślenia.

Kluczowe pojęcia

Budżet obywatelski

To proces, w którym mieszkańcy decydują o części pieniędzy z budżetu gminy, miasta lub regionu.
Wywodzi się z idei demokracji partycypacyjnej – modelu, w którym obywatele nie tylko wybierają swoich przedstawicieli w wyborach, ale bezpośrednio uczestniczą w podejmowaniu decyzji.
W Polsce wprowadzono budżety obywatelskie w 2011 roku – pierwszym miastem były Sopot i Łódź.

Konflikt interesów społecznych

To sytuacja, gdy różne grupy mieszkańców mają sprzeczne potrzeby.
Przykład: jedni chcą nowych ścieżek rowerowych, inni wolą parkingi.
Budżet obywatelski często ujawnia te konflikty i zmusza społeczność do rozmowy.

Zasada dobra wspólnego

Zawarta w Konstytucji RP (art. 1 i 82) – państwo i obywatele mają działać na rzecz wspólnego dobra, a nie wyłącznie interesu jednostki.
W budżecie obywatelskim ważne jest, aby projekty służyły jak najszerszej grupie ludzi, a nie tylko wąskiej społeczności.

CSR – społeczna odpowiedzialność biznesu

Firmy coraz częściej angażują się w lokalne projekty, np. współfinansują budowę boisk czy akcji ekologicznych.
Budżet obywatelski może łączyć działania mieszkańców, władz i biznesu.

Przykłady z życia

Polska, Łódź: „Zielone podwórka”

W Łodzi w ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy kamienic na zaniedbanym osiedlu zgłosili projekt rewitalizacji podwórek.
Powstały małe parki, ogródki społeczne i miejsca spotkań dla dzieci i seniorów.
Projekt nie tylko poprawił wygląd okolicy, ale też zintegrował mieszkańców, którzy wspólnie dbają o nowe tereny.
To przykład, jak budżet obywatelski może rozwiązać problem społecznej izolacji w dużych miastach.

Porto Alegre, Brazylia: początek światowej idei

W 1989 roku w brazylijskim mieście Porto Alegre władze zdecydowały, że część budżetu miasta zostanie oddana w ręce mieszkańców.
Spotkania odbywały się w różnych dzielnicach, gdzie ludzie wspólnie decydowali o najważniejszych inwestycjach – od kanalizacji po szkoły.
Efekt?

• W ciągu 10 lat powstały setki kilometrów dróg i wodociągów.
• Uczestnictwo mieszkańców w życiu publicznym wzrosło kilkukrotnie.
• Miasto stało się symbolem demokracji oddolnej i inspiracją dla wielu krajów, w tym Polski.

Warszawa, kontrowersyjny projekt parkingu (2024)

W 2024 roku w Warszawie projekt budowy dużego parkingu wygrał w jednym z okręgów budżetu obywatelskiego.
Aktywiści miejscy protestowali, twierdząc, że parking zwiększy ruch samochodowy i zanieczyszczenie powietrza.
Przeciwnicy argumentowali, że to decyzja mieszkańców, którzy mają prawo do wygodnego dojazdu.
Spór ujawnił problem braku edukacji ekologicznej i konieczność prowadzenia dialogu społecznego przed głosowaniem.

Przyczyny problemów z budżetem obywatelskim

1. Niski poziom wiedzy obywatelskiej
   1. Ludzie głosują emocjonalnie, nie analizując długofalowych skutków.
   1. Brakuje informacji, jakie projekty przynoszą największe korzyści.
2. Nierówności społeczne
   1. Bogatsze dzielnice mają większe możliwości promocji swoich projektów.
   1. Słabsze społeczności mogą być „niewidoczne” w głosowaniu.
3. Brak dialogu
   1. Brak spotkań i konsultacji przed zgłoszeniem projektów prowadzi do konfliktów.
   1. Projekty konkurują ze sobą zamiast tworzyć spójną wizję rozwoju miasta.
4. Polaryzacja i manipulacja w mediach społecznościowych
   1. Fake newsy i agresywne kampanie promujące projekty mogą wypaczyć wyniki głosowania.

Skutki pozytywne

• Wzrost zaangażowania społecznego – mieszkańcy uczą się współpracy i odpowiedzialności.
• Realne inwestycje – powstają parki, ścieżki rowerowe, biblioteki.
• Budowa zaufania – gdy władze realizują decyzje mieszkańców, rośnie wiara w demokrację.

Skutki negatywne

• Frustracja – gdy wygrywają projekty służące tylko jednej grupie.
• Konflikty społeczne – np. między kierowcami a rowerzystami, młodzieżą a seniorami.
• Zmarnowane środki – gdy projekt nie jest dobrze przygotowany lub nie przynosi trwałych efektów.

Jak możesz działać

1. Samorząd uczniowski jako mini-laboratorium demokracji
   1. Organizuj szkolny budżet obywatelski – np. na zakup sprzętu sportowego czy warsztatów rozwojowych.
   1. Ćwiczcie argumentowanie i głosowanie w bezpiecznym środowisku.
2. Świadome korzystanie z social media
   1. Twórzcie kampanie promujące dobre projekty.
   1. Walczcie z dezinformacją – sprawdzajcie źródła, zanim coś udostępnicie.
3. Wolontariat i CSR
   1. Współpracujcie z lokalnymi firmami, które mogą wesprzeć projekty w waszej dzielnicy.
   1. Przykład: akcja sadzenia drzew, organizowana wspólnie z przedsiębiorcami.
4. Edukacja i dialog
   1. Organizujcie debaty w szkole o potrzebach miasta.
   1. Zapraszajcie lokalnych radnych czy urzędników, aby wyjaśnili, jak działa budżet obywatelski.
5. Własny projekt
   1. Zgłoście własny pomysł – np. mural promujący zdrowy styl życia, festiwal nauki czy remont boiska.
   1. Nawet jeśli jesteście niepełnoletni, możecie działać z pomocą dorosłych.

Demokracja to nie tylko głosowanie raz na kilka lat.
To codzienne decyzje i odpowiedzialność za wspólne dobro.
Budżet obywatelski pokazuje, że każdy głos ma znaczenie – nawet głos nastolatka, który zainspiruje dorosłych do działania.

Pamiętajcie: „Miasto to my”.
Jeśli młodzi ludzie nie będą aktywni, decyzje podejmą inni – często wbrew ich potrzebom.

Ćwiczenie aktywizujące – symulacja rady miasta

Cel: zrozumienie procesu decyzyjnego i konfliktu interesów.

1. Podziel klasę na grupy:
   1. Grupa A – mieszkańcy chcący parku.
   1. Grupa B – mieszkańcy chcący parkingu.
   1. Grupa C – władze miasta, które muszą podjąć decyzję.
2. Każda grupa przygotowuje argumenty i plan prezentacji.
3. Odbędzie się „posiedzenie rady miasta”, gdzie grupy przedstawiają swoje stanowiska.
4. Na koniec następuje głosowanie i omówienie, co było najtrudniejsze:
   1. znalezienie kompromisu,
   1. słuchanie innych,
   1. argumentowanie.