W 2023 roku w Polsce głośno było o dyskusjach wokół zmian w prawie dotyczącym mediów publicznych. Jedni twierdzili, że rząd działa zgodnie z wolą większości, inni – że łamie Konstytucję, ograniczając wolność mediów.
Podobne konflikty widzimy na całym świecie – np. w USA po wyborach prezydenckich w 2020 roku, gdzie pojawiły się spory o legalność procesu wyborczego.
Te wydarzenia mają wspólny mianownik: Konstytucję. To ona jest fundamentem, który określa zasady gry w państwie.
Bez niej trudno byłoby stwierdzić, kto ma rację i jak rozwiązywać spory.

Dyskusja na start:
Wyobraźcie sobie, że w waszej szkole nagle znika statut. Nauczyciele ustalają zasady na bieżąco: dziś jest sprawdzian, jutro nie; dziś wolno mieć telefony, jutro zakaz. Chaos, prawda?
Tak samo byłoby w państwie bez Konstytucji – każdy rząd mógłby robić, co chce, bez jasnych reguł.

Kluczowe pojęcia

Konstytucja

To najwyższy akt prawny w państwie. Żadne inne prawo – ustawa, rozporządzenie czy decyzja urzędnika – nie może być z nią sprzeczne.
Polska Konstytucja została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku i obowiązuje do dziś.

Najważniejsze zasady, które zawiera:

• Zasada państwa prawa – wszyscy, także rządzący, muszą działać zgodnie z prawem.
• Trójpodział władzy – władza ustawodawcza (Sejm, Senat), wykonawcza (rząd, prezydent) i sądownicza są od siebie niezależne.
• Prawa i wolności obywatelskie – np. wolność słowa, prawo do zgromadzeń, prawo do prywatności.

Prawa człowieka a prawa obywatela

• Prawa człowieka – przysługują każdemu, niezależnie od obywatelstwa. Przykład: prawo do życia, zakaz tortur.
• Prawa obywatela – dotyczą tylko osób, które mają obywatelstwo danego kraju. Przykład: prawo do głosowania w wyborach.

Trybunał Konstytucyjny

To instytucja, która sprawdza, czy nowe przepisy są zgodne z Konstytucją.
Jeśli Sejm uchwali ustawę, która łamie podstawowe prawa obywateli, Trybunał może ją unieważnić.
To trochę jak sędzia w grze sportowej, który pilnuje, by zawodnicy przestrzegali zasad.

Przykłady z życia

Po wyborach prezydenckich w USA w 2020 roku w internecie zaczęły krążyć fałszywe informacje, że wybory zostały sfałszowane.
Media społecznościowe, takie jak Twitter i Facebook, zaczęły oznaczać posty jako „dezinformację”, a niektóre nawet usuwały.
Zwolennicy Donalda Trumpa twierdzili, że to atak na wolność słowa, gwarantowaną przez amerykańską Konstytucję (Pierwsza Poprawka).
Zwolennicy regulacji mediów argumentowali, że dezinformacja zagraża demokracji, bo prowadzi do przemocy – jak atak na Kapitol 6 stycznia 2021 roku.

Wniosek:
Konstytucja chroni wolność słowa, ale ta wolność nie jest absolutna – musi być równowaga między swobodą wypowiedzi a bezpieczeństwem społecznym.

Europa – Greenwashing a odpowiedzialność firm

W 2023 roku Unia Europejska wprowadziła przepisy przeciwko greenwashingowi – czyli wprowadzaniu klientów w błąd, że produkty lub działania firmy są „eko”, choć w rzeczywistości nie są.
Przykład: pewna firma odzieżowa reklamowała swoje ubrania jako „w 100% przyjazne środowisku”, ale okazało się, że korzysta z fabryk, które zanieczyszczają rzeki w Azji.
Dzięki regulacjom prawnym firma musiała zapłacić ogromną karę i zmienić sposób komunikacji.

Wniosek:
Konstytucja danego kraju to podstawa, ale w świecie globalnym ważne są też prawo międzynarodowe i unijne.
Chronią nas nie tylko przed władzą państwa, ale też przed nadużyciami dużych korporacji.

Przyczyny konfliktów konstytucyjnych:

1. Brak wiedzy obywateli – wielu ludzi nie zna swoich praw, więc łatwiej ich zmanipulować.
2. Polaryzacja polityczna – wrogie obozy polityczne traktują Konstytucję jak narzędzie walki, a nie wspólne dobro.
3. Globalizacja – decyzje w Polsce są coraz bardziej powiązane z polityką UE czy NATO, co rodzi nowe spory.
4. Media społecznościowe – szybki przepływ informacji utrudnia odróżnienie faktów od fake newsów.

Skutki:

• Spadek zaufania do państwa – gdy ludzie widzą, że prawo nie jest przestrzegane, tracą wiarę w instytucje.
• Protesty i napięcia społeczne – jak w Polsce w 2020 roku.
• Ryzyko autorytaryzmu – jeśli rządzący przejmą zbyt dużą władzę, demokracja może przestać działać.
• Aktywność obywatelska – pozytywny skutek, gdy ludzie mobilizują się, by bronić swoich praw.

Jak możesz działać

1. Poznaj swoje prawa – przeczytaj fragmenty Konstytucji (szczególnie rozdział II o prawach obywatela).
2. Bierz udział w wolontariacie – np. pomagając w lokalnych inicjatywach społecznych, poznasz, jak działa samorząd.
3. Świadome korzystanie z mediów – sprawdzaj źródła informacji, unikaj fake newsów.
4. Działaj w samorządzie szkolnym – to twoja mini-demokracja, gdzie możesz trenować umiejętności przywódcze.
5. Używaj social mediów mądrze – zamiast tylko scrollować, twórz treści, które edukują innych.
6. Monitoruj lokalne decyzje – np. uczestnicząc w sesjach rady miasta lub czytając uchwały.
7. Projekty obywatelskie – możesz zaproponować projekt do budżetu obywatelskiego w swojej gminie.

Konstytucja to nie jest tylko „papier w urzędzie”.
To żywy dokument, który wpływa na wasze życie – od lekcji w szkole, przez dostęp do internetu, aż po możliwość podróżowania.
Młodzi ludzie mają ogromną moc. W 1989 roku to właśnie młodzi stali w pierwszych szeregach protestów, które doprowadziły do końca komunizmu w Polsce.
Dziś waszą „ulicą” mogą być również social media, petycje online czy lokalne inicjatywy.
Demokracja działa tylko wtedy, gdy obywatele są aktywni.

Ćwiczenie aktywizujące – symulacja debaty

Temat:
„Czy w social mediach powinno się usuwać fake newsy?”

Przebieg:

1. Podzielcie klasę na trzy grupy:
   1. Zwolennicy cenzury – argumentują za usuwaniem fake newsów.
   1. Obrońcy wolności słowa – twierdzą, że każdy powinien sam decydować, co czyta.
   1. Moderatorzy – oceniają argumenty i pilnują zasad.
2. Każda grupa przygotowuje argumenty w oparciu o Konstytucję (wolność słowa, bezpieczeństwo publiczne).
3. Debata trwa 15 minut, po czym moderatorzy ogłaszają wnioski.