W styczniu 2024 roku Polska żyła kolejnym finałem Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy (WOŚP).
W całym kraju tysiące wolontariuszy – w tym wielu licealistów – kwestowało na ulicach miast i wsi.
W tym samym czasie, na drugim końcu świata, organizacja UNICEF uruchomiła pilną kampanię pomocową dla dzieci dotkniętych wojną w Sudanie.
Te dwa wydarzenia, pozornie odległe, pokazują siłę społeczeństwa obywatelskiego: kiedy obywatele łączą siły, mogą realnie zmieniać świat.

Ale jednocześnie w mediach społecznościowych pojawiły się krytyczne głosy.
Niektórzy pytali, czy WOŚP nie zastępuje państwa w obowiązkach, a inni zarzucali międzynarodowym organizacjom charytatywnym, że część ich działań to greenwashing – działania wizerunkowe bez realnych efektów.
Jak w tym gąszczu informacji odróżnić prawdziwą pomoc od marketingu?
Jak świadomie angażować się w wolontariat i aktywność obywatelską?
To pytania, które będziemy dziś analizować.

Kluczowe pojęcia

NGO (organizacje pozarządowe)

NGO to skrót od angielskiego Non-Governmental Organization.
To organizacje niezależne od rządu i nastawione na realizację celów społecznych, a nie na zysk.
Finansują się z darowizn, grantów, funduszy europejskich, a czasem z działalności gospodarczej.
Mogą działać lokalnie (np. stowarzyszenie ratowników WOPR w twoim mieście) lub globalnie (np. Amnesty International).

Kluczową zasadą jest dobrowolność uczestnictwa i działanie na rzecz dobra wspólnego.
W Polsce działalność NGO reguluje m.in. Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z 2003 roku.

Wolontariat

Wolontariat to dobrowolna, bezpłatna praca na rzecz innych osób lub idei.
Może mieć różne formy:

• lokalny – np. sprzątanie parku, organizowanie zbiórki karmy dla schroniska,
• systemowy – np. stała praca w hospicjum czy organizacji ekologicznej,
• międzynarodowy – np. wolontariat w ramach programu Erasmus+ czy Peace Corps.

Prawo w Polsce chroni wolontariuszy.
Wolontariusz podpisuje porozumienie z organizacją, która zapewnia mu ubezpieczenie i odpowiednie warunki pracy.

Społeczeństwo obywatelskie

To przestrzeń między państwem a jednostką, w której ludzie współpracują dobrowolnie, by osiągać wspólne cele.
NGO i wolontariat to jego fundamenty – pozwalają obywatelom kontrolować władzę, wspierać potrzebujących i rozwiązywać problemy społeczne, na które państwo nie zawsze reaguje wystarczająco szybko.

Greenwashing

To pozorne działania proekologiczne, które mają poprawić wizerunek firmy lub instytucji, bez realnej troski o środowisko.
Np. koncern naftowy sponsorujący kampanię sadzenia drzew, podczas gdy wciąż zanieczyszcza środowisko na ogromną skalę.

Dlaczego to ważne w kontekście NGO?
Bo niektóre organizacje mogą być wykorzystywane przez firmy jako narzędzie marketingu, co podważa zaufanie do wolontariatu i filantropii.

Przykłady z życia

Polska: WOŚP jako fenomen społeczny

WOŚP działa od 1993 roku.
Co roku w styczniu organizuje wielką zbiórkę pieniędzy na sprzęt medyczny dla szpitali.
W 2024 roku zebrano ponad 250 milionów złotych, co pozwoliło wyposażyć oddziały neonatologiczne i geriatryczne.

Dlaczego to działa?

• Tysiące wolontariuszy, w tym młodzież, kwestuje na ulicach i w internecie.
• Organizacja działa przejrzyście – corocznie publikuje raporty finansowe.
• Uczestnictwo w WOŚP to także wydarzenie kulturowe – koncerty, aukcje, Finał oglądany przez miliony Polaków.

Kontrowersje:
Krytycy WOŚP twierdzą, że państwo powinno samo finansować sprzęt medyczny, a nie polegać na zbiórkach.
To prowadzi do ważnej dyskusji o relacji między państwem a społeczeństwem obywatelskim.

Świat: ruch Fridays for Future

W 2018 roku 15-letnia Greta Thunberg rozpoczęła samotny protest pod szwedzkim parlamentem, domagając się działań na rzecz klimatu.
Jej strajk stał się początkiem globalnego ruchu Fridays for Future.

Dziś miliony młodych ludzi na całym świecie wychodzą w piątki na ulice, aby domagać się zmian w polityce klimatycznej.
Choć to nie jest klasyczna NGO, ruch korzysta z narzędzi wolontariatu – młodzi ludzie poświęcają swój czas, energię i kreatywność, aby wpływać na decydentów.

Sukcesy:

• temat kryzysu klimatycznego trafił na pierwsze strony gazet,
• w wielu krajach przyjęto ambitniejsze cele redukcji emisji CO₂.

Krytyka:

• niektórzy politycy oskarżają ruch o „upolitycznienie” młodzieży,
• część firm zaczęła wykorzystywać hasła ekologiczne w reklamach, co prowadzi do greenwashingu.

CSR i kontrowersje: korporacje a wolontariat

Wiele firm prowadzi programy CSR (Corporate Social Responsibility), czyli społecznej odpowiedzialności biznesu.
Np. duże sieci handlowe w Polsce organizują zbiórki żywności czy fundują stypendia dla uczniów.

Problem pojawia się, gdy działania CSR są głównie reklamą.
Przykład: koncern modowy sponsoruje kampanię „eko”, jednocześnie produkując ogromne ilości ubrań w fabrykach, gdzie łamane są prawa pracowników.
To klasyczny przykład greenwashingu.

Dlaczego NGO powstają?

• Luki w systemie państwowym – np. brak wystarczającej opieki nad osobami starszymi.
• Potrzeba szybkiej reakcji – NGO mogą działać szybciej niż administracja państwowa, np. podczas klęsk żywiołowych.
• Chęć zmiany społecznej – niektóre organizacje powstają z idei, np. Amnesty International walczy o prawa człowieka.

Pozytywne skutki wolontariatu i NGO

• Wzmacnianie więzi społecznych i poczucia wspólnoty.
• Rozwój umiejętności u wolontariuszy (organizacja, komunikacja, praca zespołowa).
• Realna pomoc potrzebującym lub środowisku.
• Nacisk na polityków i firmy – społeczeństwo obywatelskie może wymuszać zmiany.

Negatywne zjawiska

• Uzależnienie państwa od NGO – rząd może przerzucać odpowiedzialność na organizacje społeczne.
• Greenwashing – firmy wykorzystują wolontariat do poprawy wizerunku, bez realnych działań.
• Zmęczenie wolontariuszy – długotrwała praca bez wynagrodzenia może prowadzić do wypalenia.

Jak możesz działać

1. Zaangażuj się w lokalne projekty – szkolne koła wolontariatu, sprzątanie terenów zielonych, akcje pomocy dla potrzebujących.
2. Świadomie wybieraj organizacje – sprawdzaj, czy NGO publikuje raporty finansowe i działa transparentnie.
3. Wykorzystaj media społecznościowe – prowadź kampanie informacyjne, twórz treści edukacyjne.
4. Łącz działania lokalne z globalnymi – np. organizując Dzień Ziemi w swojej szkole i wspierając międzynarodowe akcje klimatyczne.
5. Ucz się praw – znajomość swoich praw jako wolontariusza pozwoli ci uniknąć wykorzystania.
6. Dbaj o równowagę – pomagaj innym, ale nie kosztem własnego zdrowia psychicznego czy nauki.

Wolontariat i działalność NGO to dowód na to, że obywatele mają moc.
W świecie pełnym kryzysów – klimatycznego, migracyjnego, zdrowotnego – to często zwykli ludzie pierwsi reagują, zanim zrobi to państwo czy wielkie organizacje międzynarodowe.

Twoje działania, choć wydają się małe, są częścią globalnej sieci dobra.
Każdy z nas może być liderem zmiany – w swojej szkole, mieście, kraju.

„Nigdy nie wątp, że mała grupa zaangażowanych obywateli może zmienić świat.
W rzeczywistości tylko tak to się dzieje.” – Margaret Mead

Ćwiczenie aktywizujące – symulacja posiedzenia rady miasta

Cel: Zrozumienie, jak wygląda proces decyzyjny w lokalnej polityce i jak NGO mogą wpływać na władze.

Scenariusz:

• Temat: „Czy miasto powinno przeznaczyć 50 000 zł na projekt lokalnej organizacji ekologicznej?”
• Role:
  • Radni – podejmują decyzję o finansowaniu.
  • Przedstawiciele NGO – przedstawiają projekt.
  • Mieszkańcy – zadają pytania i zgłaszają obawy.
• Czas: 30 minut na przygotowanie argumentów, 30 minut na debatę.
• Na koniec głosowanie i omówienie wniosków.

Efekt: Uczniowie zrozumieją, jak ważne jest przygotowanie merytorycznych argumentów i jak działa mechanizm demokracji lokalnej.