11 listopada 2024 roku w kilku polskich miastach odbyły się marsze niepodległościowe. W Warszawie były osoby, które przyszły z biało-czerwonymi flagami, śpiewały hymn i chciały w radosny sposób świętować odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Jednak w tym samym czasie pojawiły się grupy skandujące hasła wykluczające obcokrajowców i mniejszości. W mediach społecznościowych rozgorzała gorąca dyskusja: „Kto ma prawo decydować, co jest prawdziwym patriotyzmem?”

Z kolei w 2023 roku w Niemczech wielu młodych ludzi protestowało przeciwko wprowadzeniu nowych przepisów klimatycznych. Część polityków nazwała ich „ekoterrorystami”, inni – „nowymi patriotami”, którzy walczą o dobro planety.
Ten przykład pokazuje, że patriotyzm nie jest pojęciem jednoznacznym – może oznaczać zarówno troskę o historię i tradycję, jak i odpowiedzialność za przyszłość.

Pytanie do dyskusji na start:
Czy można być patriotą, jednocześnie krytykując swój kraj lub jego rząd?

Kluczowe pojęcia

Żeby dobrze zrozumieć współczesny patriotyzm, warto poznać kilka ważnych pojęć:

Patriotyzm

To postawa szacunku, miłości i gotowości do pracy dla dobra swojego kraju.
Tradycyjnie kojarzony był z walką o wolność i suwerenność. Dzisiaj oznacza odpowiedzialność obywatelską, dbanie o środowisko, uczciwość w życiu publicznym czy aktywność społeczną.

Nacjonalizm

To postawa, w której dobro własnego narodu jest stawiane ponad dobro innych, czasem prowadząca do wykluczania lub wrogości wobec „obcych”.
Granica między zdrowym patriotyzmem a nacjonalizmem bywa cienka.

Prawa człowieka

Podstawowe prawa przysługujące każdemu człowiekowi niezależnie od narodowości, koloru skóry czy religii.
Są zapisane m.in. w Konstytucji RP i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ (1948).

Greenwashing

Praktyka firm lub instytucji, które udają, że działają proekologicznie, a w rzeczywistości ich działania są jedynie reklamą.
Przykład: wielka korporacja promuje jedną „zieloną” akcję, podczas gdy jej główna działalność niszczy środowisko.

Przykłady z życia

Polska: protesty w obronie Puszczy Białowieskiej (2017–2018)

Puszcza Białowieska to jedno z najcenniejszych przyrodniczo miejsc w Europie, wpisane na listę UNESCO.
W 2017 roku Ministerstwo Środowiska podjęło decyzję o masowej wycince drzew, tłumacząc ją walką z kornikiem drukarzem.
Przeciwko wycince protestowali aktywiści, naukowcy, a także młodzież z całej Polski, tworząc tzw. obozy obywatelskie.
Sprawa trafiła do Trybunału Sprawiedliwości UE, który w 2018 roku uznał wycinkę za nielegalną.
Dzięki determinacji obywateli udało się ochronić część puszczy.

Ten przykład pokazuje, że patriotyzm to także troska o przyrodę i dziedzictwo narodowe.

Świat: ruch Fridays for Future

Szwedzka nastolatka Greta Thunberg w 2018 roku rozpoczęła samotny protest przed parlamentem w Sztokholmie, domagając się działań przeciwko zmianom klimatycznym.
Jej protest szybko przerodził się w globalny ruch Fridays for Future, do którego dołączyły miliony młodych ludzi z ponad 150 krajów.
W 2019 roku odbyły się największe w historii młodzieżowe strajki klimatyczne, a hasła ruchu pojawiły się również w Polsce – m.in. w Warszawie, Krakowie i Gdańsku.

Greta stała się symbolem nowego, globalnego patriotyzmu, w którym troska o własny kraj łączy się z odpowiedzialnością za całą planetę.

Biznes: odpowiedzialność społeczna firm (CSR)

Współczesny patriotyzm to nie tylko obywatele, ale też przedsiębiorstwa.
Przykład z Polski: firma Żywiec Zdrój od lat prowadzi akcje proekologiczne, m.in. „Po stronie natury” – sadzenie milionów drzew w polskich górach.
Dzięki współpracy z lokalnymi społecznościami posadzono ponad 8 milionów drzew.
To pokazuje, że firmy mogą być partnerami w działaniach obywatelskich, ale ważne jest, by odróżniać prawdziwe działania od greenwashingu.

Dlaczego patriotyzm się zmienia?

1. Globalizacja – świat jest coraz bardziej połączony. Problemy jednego kraju (np. kryzys klimatyczny) wpływają na cały świat.
2. Nowe wyzwania – wojny informacyjne, fake newsy, kryzysy humanitarne wymagają nowych form działania.
3. Zmiany pokoleniowe – młodzi ludzie częściej myślą globalnie i są bardziej otwarci na różnorodność.
4. Technologia i media społecznościowe – ułatwiają mobilizację społeczną, ale też sprzyjają dezinformacji.

Skutki pozytywne:

• Większa świadomość problemów globalnych.
• Możliwość szybkiego działania i organizowania akcji online.
• Budowanie międzynarodowej solidarności.

Skutki negatywne:

• Łatwość manipulacji emocjami poprzez fake newsy.
• Ryzyko konfliktów między grupami o różnych poglądach.
• „Patriotyzm na pokaz” – działania symboliczne zamiast realnych zmian.

Jak młodzież może działać

1. Aktywność w szkole i lokalnej społeczności
   1. Zorganizujcie debatę w szkole na temat ważnego problemu społecznego.
   1. Weźcie udział w wyborach do samorządu uczniowskiego – to praktyka demokracji w małej skali.
2. Wolontariat
   1. Pomoc w schroniskach, domach dziecka czy przy organizacji wydarzeń lokalnych.
   1. Udział w akcjach typu WOŚP, Szlachetna Paczka, Caritas.
3. Świadome korzystanie z mediów społecznościowych
   1. Sprawdzaj źródła informacji, nie udostępniaj fake newsów.
   1. Możesz używać social mediów do promowania pozytywnych działań i edukacji.
4. Udział w projektach obywatelskich
   1. Budżet obywatelski – głosuj na projekty w swoim mieście.
   1. Organizacje młodzieżowe – np. Europejski Parlament Młodzieży.
5. Edukacja ekologiczna
   1. Wdrażaj w życie zasady zero waste, segreguj śmieci, ograniczaj zużycie plastiku.
   1. Włączaj się w lokalne akcje sadzenia drzew czy sprzątania świata.

Patriotyzm w XXI wieku to odwaga, by działać mądrze i odpowiedzialnie.
Nie polega tylko na znajomości historii czy uczestnictwie w świętach narodowych, choć to nadal ważne.
To także troska o przyszłość – środowisko, prawa człowieka, jakość życia w twojej społeczności.

„Nie dziedziczymy ziemi po naszych przodkach, pożyczamy ją od naszych dzieci” – to zdanie dobrze opisuje współczesny patriotyzm.

Młodzi ludzie mają realny wpływ na to, jak będzie wyglądał świat.
Twoje codzienne wybory – w szkole, w internecie, w lokalnej społeczności – to cegiełki, z których budujemy przyszłość.